Phương pháp đốt rác có phải là giải pháp hàng đầu nên được áp dụng?

Việc xử lý rác thải ngày càng trở thành vấn đề nan giải của toàn cầu. Đốt rác, một trong những phương pháp phổ biến, được kỳ vọng sẽ giải quyết bài toán rác thải một cách hiệu quả. Tuy nhiên, liệu đốt rác có thực sự là giải pháp tối ưu và nên được áp dụng rộng rãi? Bài viết này sẽ đi sâu phân tích ưu, nhược điểm của phương pháp đốt rác này, so sánh với các phương pháp khác và đưa ra những giải pháp toàn diện hơn cho vấn đề rác thải.

Đốt rác có phải là giải pháp xử lý hàng đầu nên được áp dụng rộng rãi?

Đốt rác là một phương pháp xử lý chất thải sử dụng quá trình nhiệt để tiêu hủy các vật liệu hữu cơ có trong rác. Kỹ thuật này thuộc nhóm công nghệ “xử lý nhiệt” và được sử dụng phổ biến để biến đổi chất thải thành tro, khí thải và nhiệt. Tro sau quá trình đốt chủ yếu là các thành phần vô cơ của rác thải, và nó có thể tồn tại dưới dạng cục hoặc hạt rắn. Khí thải sinh ra cần được xử lý trước khi thải ra môi trường để loại bỏ các chất ô nhiễm dạng hạt và dạng khí.

Một lợi ích nổi bật của các nhà máy đốt rác là khả năng giảm đến 95-96% khối lượng chất thải ban đầu. Mức giảm này phụ thuộc vào mức độ thu hồi các chất và sự phân hủy của chúng trong quá trình đốt. Dù không thể hoàn toàn thay thế các bãi chôn lấp, đốt rác giúp giảm đáng kể lượng rác cần phải xử lý tại các bãi chôn lấp.

Đốt rác có nhiều ưu điểm, đặc biệt trong việc xử lý chất thải nguy hiểm như rác thải y tế. Nhiệt lượng sinh ra trong quá trình đốt cũng có thể được tận dụng để sản xuất điện năng, đóng góp vào nguồn năng lượng tái tạo.

Tại các quốc gia như Nhật Bản, nơi có ít đất để chôn lấp, công nghệ xử lý nhiệt được áp dụng rộng rãi. Ở một số nước khác như Thụy Điển và Đan Mạch, các nhà máy đốt rác đóng vai trò quan trọng trong cung cấp năng lượng.

Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích, công nghệ đốt rác cũng tồn tại nhiều hạn chế cần được xem xét và giải quyết để đảm bảo tính bền vững về môi trường.

Ưu điểm của việc đốt chất thải

Giảm số lượng chất thải

Các lò đốt hiện đại có thể giúp giảm đến 95% lượng rác thải và 80-85% khối lượng rắn ban đầu, phụ thuộc vào thành phần của chất thải rắn. Nhờ vậy, việc đốt rác góp phần đáng kể trong việc giảm nhu cầu sử dụng đất cho các bãi rác chôn lấp.

Mặc dù không thể hoàn toàn thay thế bãi rác, các lò đốt chắc chắn làm giảm sự phụ thuộc vào chúng. Đối với các quốc gia như Nhật Bản, nơi quỹ đất hạn chế, việc giảm nhu cầu sử dụng đất cho bãi chôn lấp là vô cùng quan trọng vì nó giải phóng không gian cho các mục đích khác.

Quản lý chất thải hiệu quả

Đốt rác đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý rác thải hiệu quả. Công nghệ này có khả năng xử lý lên đến 90% tổng lượng chất thải tạo ra, giúp quản lý chất thải dễ dàng hơn. Trong khi đó, các bãi chôn lấp chỉ hỗ trợ phân hủy chất thải hữu cơ và không có tác dụng giảm thiểu đáng kể lượng chất thải tổng thể.

Sản xuất năng lượng từ rác

Các nhà máy đốt rác hiện nay không chỉ giúp xử lý chất thải mà còn sản xuất năng lượng, bao gồm cả điện và nhiệt. Từ những năm 1950, nhiều quốc gia đã tích hợp lò đốt vào hệ thống sản xuất điện bằng cách sử dụng tuabin hơi nước. Điều này không chỉ giúp cung cấp năng lượng cho các khu vực lân cận mà còn giảm tải cho các nhà máy nhiệt điện truyền thống, góp phần bảo vệ môi trường.

Ở Châu Âu và Nhật Bản, lò đốt đã trở thành một phần của hệ thống sưởi ấm hiện đại. Thụy Điển, ví dụ, tạo ra 8% nhu cầu sưởi ấm từ năng lượng tái tạo từ rác thải, và nhiều quốc gia khác cũng sử dụng nhiệt từ lò đốt để sưởi ấm trong mùa đông.

Giảm thiểu ô nhiễm

Nghiên cứu cho thấy các lò đốt chất thải hiện đại ít gây ô nhiễm hơn so với các bãi chôn lấp. Một nghiên cứu ở Mỹ vào năm 1994 cho thấy rằng lò đốt có vị trí thân thiện hơn với môi trường, trong khi các bãi chôn lấp thải ra một lượng lớn khí nhà kính như nitơ oxit, dioxin, và các hóa chất độc hại khác, gây ô nhiễm môi trường nước ngầm.

Bộ lọc hiện đại giảm ô nhiễm

Các lò đốt hiện đại được trang bị bộ lọc tiên tiến để loại bỏ các hợp chất độc hại, đặc biệt là dioxin. Điều này giúp lò đốt hoạt động trong giới hạn ô nhiễm theo quy định của các tổ chức quốc tế và các nghị định thư bảo vệ môi trường, đảm bảo mức độ ô nhiễm thấp và an toàn cho cộng đồng.

Tiết kiệm chi phí vận chuyển chất thải

Nhà máy đốt rác có thể được xây dựng gần các khu dân cư như thành phố hoặc thị trấn. Điều này giúp rút ngắn khoảng cách vận chuyển chất thải, từ đó giảm chi phí vận chuyển đáng kể. Khoản tiết kiệm này có thể được sử dụng để cải thiện cơ sở hạ tầng cộng đồng, góp phần phát triển bền vững cho các đô thị và khu vực lân cận. Đồng thời, việc giảm thiểu quãng đường vận chuyển chất thải cũng giúp hạn chế lượng khí độc hại do phương tiện vận chuyển phát thải, góp phần giảm thiểu lượng khí carbon ra môi trường.

Kiểm soát mùi và tiếng ồn tốt hơn

Các nhà máy đốt rác thường gây ra ít mùi hơn so với các bãi chôn lấp, vì rác thải bị đốt cháy nhanh chóng, không tạo điều kiện cho quá trình phân hủy phát sinh mùi khó chịu. Ngược lại, các bãi chôn lấp cho phép rác phân hủy tự nhiên, dẫn đến việc phát thải khí hôi và gây ô nhiễm không khí. Ngoài ra, nguy cơ phát sinh khí mê-tan từ quá trình phân hủy trong các bãi chôn lấp có thể dẫn đến các vụ nổ và ô nhiễm tiếng ồn, trong khi các nhà máy đốt rác lại an toàn hơn trong việc ngăn chặn các tình huống này.

Ngăn chặn sản sinh khí mê-tan

Tại các bãi chôn lấp, quá trình phân hủy chất thải thường sinh ra khí mê-tan, một loại khí nhà kính có khả năng gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu. Nếu không được kiểm soát, khí mê-tan có thể dẫn đến các vụ nổ nguy hiểm. Ngược lại, các nhà máy đốt rác không sản sinh ra khí mê-tan, giúp đảm bảo an toàn và giảm thiểu tác động tiêu cực đến khí hậu.

Loại bỏ vi trùng và hóa chất độc hại

Nhờ nhiệt độ cao trong quá trình đốt, các nhà máy đốt rác có khả năng tiêu diệt vi trùng và hóa chất độc hại có trong rác thải. Điều này đặc biệt hữu ích đối với việc xử lý chất thải y tế, giúp ngăn chặn sự lây lan của các vi sinh vật gây bệnh và loại bỏ các chất độc hại.

Hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết

Một lợi thế lớn khác của nhà máy đốt rác là khả năng hoạt động bất kể điều kiện thời tiết. Trong khi các bãi chôn lấp gặp phải nhiều vấn đề trong điều kiện thời tiết xấu như mưa hoặc gió, các lò đốt có thể hoạt động 24/7 mà không gặp phải các rủi ro này. Điều này giúp đảm bảo quá trình quản lý chất thải hiệu quả và liên tục, không bị gián đoạn bởi yếu tố thời tiết.

Tái chế kim loại hiệu quả

Khi chất thải được đưa vào lò đốt, các kim loại vẫn giữ nguyên hình dạng vì chúng có nhiệt độ nóng chảy cao hơn nhiều so với chất thải hữu cơ. Sau khi quá trình đốt kết thúc, các công nhân sẽ thu gom và loại bỏ kim loại còn lại để tái chế. Điều này giúp tiết kiệm thời gian và công sức, vì không cần phải phân loại kim loại trước khi xử lý chất thải.

Hệ thống giám sát máy tính

Các chính phủ, thành phố, tổ chức hoặc các công ty quản lý chất thải tư nhân có thể trang bị cho lò đốt của mình hệ thống giám sát máy tính. Thiết bị này giúp phát hiện và khắc phục sự cố trước khi chúng trở nên nghiêm trọng và đắt đỏ để sửa chữa. Máy tính không chỉ hỗ trợ trong việc phát hiện lỗi mà còn giúp theo dõi hiệu suất của nhà máy đốt rác một cách hiệu quả hơn.

Công dụng của tro

Tro từ quá trình đốt chất thải có thể được tận dụng trong nhiều lĩnh vực như xây dựng, vận chuyển hoặc chôn lấp. Vận chuyển tro là một giải pháp tiết kiệm hơn so với việc vận chuyển chất thải chưa được xử lý, đồng thời giảm thiểu các vấn đề về trách nhiệm pháp lý.

Tiết kiệm không gian

Hệ thống đốt rác tiêu tốn không gian tương đối nhỏ, làm cho nó trở thành một giải pháp quản lý chất thải tiện lợi và thiết thực, phù hợp với những khu vực có diện tích hạn chế.

Bảo vệ nước ngầm

Trong khi nước mưa rơi xuống các bãi rác có thể tạo ra nước rỉ rác ô nhiễm, đốt rác không gây ra sự ô nhiễm cho nước ngầm. Quá trình đốt giúp ngăn chặn việc phát tán các chất độc hại vào đất và nước ngầm, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

Nhược điểm của việc đốt chất thải

Chi phí cao

Lắp đặt một nhà máy đốt rác là một dự án tốn kém. Cả chi phí xây dựng cơ sở hạ tầng lẫn chi phí vận hành đều rất cao. Để duy trì hoạt động hiệu quả, nhà máy cần phải có đội ngũ nhân viên được đào tạo chuyên sâu và tận tâm. Thêm vào đó, việc bảo trì định kỳ cũng góp phần làm gia tăng chi phí vận hành vốn đã lớn.

Ô nhiễm môi trường

Quá trình đốt rác sinh ra khói, bao gồm khí axit, dioxin gây ung thư, bụi, kim loại nặng và oxit nitơ. Những chất này đều rất có hại cho cả môi trường và sức khỏe con người. Để giảm thiểu tác động tiêu cực, nhà máy thường phải lắp đặt các thiết bị xử lý khí thải bổ sung.

Tác động xấu đến sức khỏe cộng đồng

Nghiên cứu của (CAP, 2013) chỉ ra rằng các cộng đồng gần các nhà máy đốt rác thường phải đối mặt với những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng như ung thư, dị tật bẩm sinh, rối loạn sinh sản, và các vấn đề thần kinh do tiếp xúc với kim loại và chất ô nhiễm từ các cơ sở này. Các vấn đề về hô hấp, tỷ lệ ung thư cao, bất thường sinh sản và các ảnh hưởng sức khỏe khác thường phổ biến ở những khu vực có nhà máy đốt rác.

Khả năng gây ra các vấn đề về lâu về dài

Việc đốt rác không khuyến khích tái chế và giảm thiểu chất thải, điều này không phù hợp với chiến lược quản lý chất thải bền vững. Tái chế và giảm thiểu chất thải nên được ưu tiên hơn là chỉ dựa vào việc đốt để xử lý chất thải.

.

Chất thải tro có thể gây hại

Dù lượng tro tàn còn lại từ quá trình đốt có thể không nhiều, nó chứa nhiều chất độc và kim loại nặng cần xử lý thêm. Nếu không được xử lý đúng cách, chất thải này có thể gây hại nghiêm trọng cho sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Phân biệt chủng tộc

Điều này đề cập đến các chính sách hoặc thực hành gây ảnh hưởng tiêu cực đến các cá nhân hoặc cộng đồng dựa trên chủng tộc hoặc màu da, dù có chủ đích hay không. Những khu vực nghèo, nơi cộng đồng thiếu sức mạnh kinh tế và không có đại diện bảo vệ quyền lợi, thường là nơi các nhà máy đốt rác được xây dựng. Điều này đặc biệt phổ biến ở các khu vực có dân số thuộc chủng tộc thiểu số, dẫn đến tình trạng bất công và thiệt thòi.

Nên lựa chọn Đốt hay chôn lấp, cái nào tốt hơn?

Khi so sánh tác động tổng thể của các nhà máy đốt rác đối với môi trường với các bãi chôn lấp, việc đốt rác có vẻ như là phương án “kém xếp hạng hơn”.

Rõ ràng rằng, việc tái sử dụng và tái chế hiệu quả hơn nhiều so với việc đốt hoặc chôn lấp rác thải.

Việc ưu tiên tái chế và giảm thiểu chất thải là rất quan trọng để giảm thiểu tổng lượng chất thải, và điều này bao gồm việc ủ phân hữu cơ thay vì vứt bỏ. Nhiều vật liệu có thể được chuyển đổi thành sản phẩm mới, và việc không tận dụng các vật liệu này là lãng phí tài nguyên.

Tuy nhiên, không phải mọi loại chất thải đều có thể tái sử dụng hoặc tái chế dù chúng ta có cố gắng đến đâu. Trong những trường hợp như vậy, việc thiêu hủy có thể là giải pháp hợp lý nhất để xử lý những sản phẩm này.

Ở các nước đang phát triển, việc đốt chất thải không hiệu quả và kinh tế như ở các nước phát triển. Một phần lớn chất thải ở các nước đang phát triển bao gồm rác thải hữu cơ từ nhà bếp với độ ẩm cao hơn (40 đến 70%) so với chất thải ở các nước công nghiệp (20 đến 40%), điều này làm cho việc đốt trở nên khó khăn hơn.

Tuy nhiên, nếu chúng ta tận dụng tối đa các cơ hội để tái chế nhựa, cao su, kim loại, thủy tinh và các chất thải vô cơ khác, đồng thời ủ nhiều chất hữu cơ dư thừa càng tốt, chúng ta có thể giảm lượng rác thải của mình lên tới 80% đối với những người thực hiện theo cách không lãng phí.

Kết Luận

Đốt rác là một giải pháp tiềm năng trong việc xử lý rác thải và phát triển năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, để công nghệ này thực sự trở thành giải pháp hàng đầu tại Việt Nam, cần có sự kết hợp giữa đầu tư, cải thiện chính sách và nâng cao ý thức của cộng đồng về phân loại rác tại nguồn. Chỉ khi đó, đốt rác mới có thể được áp dụng rộng rãi và mang lại hiệu quả bền vững cho môi trường và xã hội.