Cần chú trọng xử lý rác thải y tế tại các trạm y tế xã

Rác thải y tế, đặc biệt tại các trạm y tế xã, nếu không được xử lý đúng cách sẽ gây ra những hệ lụy nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng và môi trường. Việc nâng cao hiệu quả xử lý rác thải y tế tại tuyến y tế cơ sở này là vô cùng cấp thiết. Bài viết này sẽ phân tích thực trạng, quy định và đề xuất các giải pháp nhằm cải thiện công tác quan trọng này.

Hiện trạng quản lý chất thải rắn y tế tại các trạm y tế xã

Trạm y tế xã (TYT) không chỉ thực hiện vai trò khám chữa bệnh cơ bản mà còn đảm nhận nhiệm vụ quan trọng trong công tác chăm sóc sức khỏe ban đầu và phòng bệnh cho cộng đồng. Mỗi ngày, một TYT phục vụ trung bình 11-12 lượt bệnh nhân, từ đó phát sinh các loại chất thải rắn y tế (CTRYT) như chất thải lây nhiễm sắc nhọn và chất thải thông thường. Theo thống kê, mỗi TYT thải ra khoảng 1,5kg CTRYT/ngày, trong đó 0,3kg là chất thải nguy hại. Mặc dù khối lượng phát sinh thấp hơn so với bệnh viện tuyến huyện hoặc tỉnh, nhưng tính chất nguy hại của chất thải y tế là tương đương, đặc biệt khi xét đến con số hơn 11.000 TYT trên toàn quốc.

Kế hoạch và nguồn lực trong quản lý chất thải

Để quản lý hiệu quả CTRYT, cần có kế hoạch chi tiết, phân công phụ trách, và triển khai giám sát, báo cáo định kỳ. Tuy nhiên, các TYT thường gặp khó khăn do thiếu mẫu kế hoạch chuẩn hoặc kinh phí cho hoạt động quản lý. Phần lớn các kế hoạch chỉ mang tính hình thức, phục vụ kiểm tra hơn là thực hiện thực tế. Thêm vào đó, việc thiếu ngân sách dành riêng cho công tác này khiến các TYT lúng túng trong việc chi trả cho các nhu cầu cơ bản như túi đựng chất thải, xăng xe vận chuyển, hay chi phí xử lý tại các trung tâm y tế tuyến huyện.

TYT cần chủ động xây dựng kế hoạch quản lý chất thải dựa trên tình hình thực tế tại địa phương, bao gồm cả việc dự kiến nhân lực và vật lực. Trong trường hợp thiếu kinh phí, ban lãnh đạo TYT cần tích cực đề xuất hỗ trợ từ Ủy ban Nhân dân xã hoặc trung tâm y tế huyện.

Phân loại và thu gom chất thải

Hầu hết các TYT đã thực hiện phân loại CTRYT ngay tại nguồn. Tuy nhiên, việc thiếu trang thiết bị như thùng và túi đựng chất thải đúng tiêu chuẩn gây ra nhiều khó khăn. Một số TYT thậm chí sử dụng túi đựng mua từ chợ hoặc siêu thị, không đảm bảo an toàn, dễ gây rò rỉ chất thải hoặc phát sinh khí độc khi xử lý.

Đáng chú ý, chương trình Tiêm chủng mở rộng đã cung cấp đầy đủ hộp đựng chất thải sắc nhọn cho các TYT. Tuy vậy, những hộp này thường chỉ được sử dụng cho hoạt động tiêm chủng, còn chất thải sắc nhọn từ hoạt động khám chữa bệnh khác lại bị lưu giữ bằng các vật dụng không phù hợp như thùng các-tông. Sự bất cập này không chỉ gây nguy hiểm cho nhân viên y tế mà còn ảnh hưởng đến quá trình phân loại và xử lý chất thải.

Xử lý chất thải tái chế và đề xuất giải pháp

Mặc dù việc thu gom và tái chế chất thải có thể giúp giảm gánh nặng xử lý và tạo nguồn thu cho các TYT, tỷ lệ phân loại đúng chất thải tái chế hiện rất thấp, chỉ đạt 9,4%. Nguyên nhân chính là thiếu dụng cụ và thói quen phân loại chưa hiệu quả.

Để cải thiện tình hình, cần tập trung:

• Cung cấp đầy đủ trang thiết bị đạt tiêu chuẩn cho các TYT.
• Đào tạo và hướng dẫn nhân viên y tế về quy trình phân loại, thu gom, và xử lý chất thải.
• Tăng cường hỗ trợ kinh phí từ tuyến trên và xây dựng cơ chế tài chính linh hoạt, chủ động.

Thực trạng quản lý CTRYT tại TYT xã cho thấy rõ sự cần thiết phải nâng cao nhận thức, đầu tư nguồn lực, và hoàn thiện quy trình nhằm đảm bảo an toàn sức khỏe cộng đồng và bảo vệ môi trường.

Công tác vận chuyển và lưu giữ chất thải rắn y tế (CTRYT)

Việc vận chuyển CTRYT tại các trạm y tế (TYT) hiện nay nhìn chung được thực hiện khá tốt, khi không có hiện tượng chất thải rơi vãi trong quá trình di chuyển. Tuy nhiên, các TYT vẫn chưa tuân thủ đầy đủ quy định về việc vận chuyển chất thải đến nơi lưu giữ hàng ngày. Đối với việc lưu giữ, có đến 26/32 TYT phát sinh chất thải hóa học nguy hại, nhưng không TYT nào có khu vực lưu giữ riêng biệt cho loại chất thải này. Tình trạng tương tự cũng xảy ra với chất thải tái chế.

Theo quy định, việc vận chuyển CTRYT ra ngoài để xử lý phải sử dụng phương tiện chuyên dụng. Tuy nhiên, qua khảo sát tại 32 TYT xã, nhiều cán bộ y tế (CBYT) phản ánh phải luân phiên cử người sử dụng xe máy cá nhân để vận chuyển CTRYT lên trung tâm y tế (TTYT) huyện. Điều này không chỉ làm mất mỹ quan, kéo dài thời gian lưu giữ chất thải, dẫn đến nguy cơ ô nhiễm môi trường (do sự phát triển của vi khuẩn, mùi hôi, chuột bọ phá hoại…), mà còn gây tốn kém về kinh tế và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm cho cán bộ y tế, đặc biệt là phụ nữ. Số liệu thống kê cho thấy, 17 TYT không có phương tiện vận chuyển chuyên dụng, buộc CBYT phải tự xoay xở, kể cả khi đi công tác hay họp. Đặc biệt, với các TYT nằm xa trung tâm, như TYT Cam Hiệp Bắc – Khánh Hòa, chất thải thường bị lưu giữ lâu ngày để chờ cơ hội vận chuyển, gây mất vệ sinh và gia tăng rủi ro lây nhiễm cũng như tai nạn trong quá trình di chuyển.

Công tác xử lý và tiêu hủy CTRYT

Khâu xử lý và tiêu hủy CTRYT đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn tác động tiêu cực của chất thải lên môi trường, không chỉ tại các TYT mà còn tại khu vực dân cư xung quanh. Hiện nay, nhiều phương pháp xử lý CTRYT đang được áp dụng tại Việt Nam, tùy thuộc vào điều kiện từng địa phương, khối lượng và thành phần chất thải. Tuy nhiên, các công nghệ và giải pháp sử dụng đều phải đảm bảo tuân thủ tiêu chuẩn môi trường, hạn chế tối đa phát thải ô nhiễm.

Tại nhiều cơ sở y tế, công nghệ lò đốt rác thải y tế thủ công vẫn được áp dụng rộng rãi. Tuy nhiên, đa phần các lò đốt này không đạt tiêu chuẩn kỹ thuật, tạo ra lượng khí thải lớn, nhiệt độ đốt không đủ cao và hiệu suất xử lý thấp, khiến các yếu tố gây ô nhiễm không được triệt để loại bỏ.

Trong nghiên cứu này, 19/32 TYT không tự thực hiện xử lý chất thải lây nhiễm mà chuyển giao cho các đơn vị khác. Các TYT còn lại có tự xử lý ít nhất một loại chất thải, trong đó, chất thải sắc nhọn và không sắc nhọn thường được xử lý bằng phương pháp đốt trong lò thủ công (6/8 TYT). Tuy nhiên, chỉ có 4 TYT thực hiện đúng quy trình. Việc xử lý chất thải hóa học nguy hại, chủ yếu là các lọ kháng sinh từ các chương trình y tế như tiêm chủng mở rộng, phòng chống lao… vẫn là một thách thức lớn. Chỉ duy nhất 1 TYT có sự quan tâm và thực hiện tốt công tác này.

Tình trạng trên cho thấy, các nhà quản lý cần tăng cường chú trọng hơn đến việc xử lý CTRYT tại các TYT. Đồng thời, cần kêu gọi đầu tư và phát triển các công nghệ xử lý chất thải an toàn, chi phí thấp và dễ dàng vận hành.

Giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả xử lý

Để nâng cao hiệu quả xử lý rác thải y tế tại các trạm y tế xã, cần có những giải pháp đồng bộ và quyết liệt.

• Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị xử lý: Cần đầu tư trang bị các thiết bị xử lý rác thải y tế phù hợp với quy mô của trạm y tế xã, ví dụ như lò đốt mini, thiết bị khử khuẩn bằng hóa chất hoặc vi sóng. Việc đầu tư này cần đi kèm với việc bảo trì và vận hành thiết bị đúng cách.
• Tăng cường đào tạo và tập huấn cho nhân viên y tế về quy trình xử lý: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn định kỳ cho nhân viên y tế về quy trình phân loại, thu gom, lưu trữ và xử lý rác thải y tế theo đúng quy định. Nâng cao nhận thức và ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân trong công tác này.
• Hợp tác với các đơn vị xử lý chuyên nghiệp: Đối với các trạm y tế xã không có đủ điều kiện để xử lý tại chỗ, việc hợp tác với các đơn vị xử lý rác thải y tế chuyên nghiệp là một giải pháp hiệu quả. Việc ký kết hợp đồng với các đơn vị này cần đảm bảo tuân thủ các quy định về vận chuyển và xử lý.
• Nâng cao nhận thức cộng đồng về tầm quan trọng của việc xử lý rác thải y tế: Tuyên truyền, giáo dục cho cộng đồng về tác hại của rác thải y tế và tầm quan trọng của việc xử lý đúng cách. Vận động người dân tham gia vào công tác giám sát việc thực hiện quy định về xử lý rác thải y tế tại địa phương.
• Cơ chế giám sát và kiểm tra việc thực hiện quy định: Cần có cơ chế giám sát và kiểm tra chặt chẽ việc thực hiện các quy định về xử lý rác thải y tế tại các trạm y tế xã. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Kết luận:

Việc xử lý rác thải y tế tại các trạm y tế xã là một vấn đề cấp bách, đòi hỏi sự quan tâm và hành động quyết liệt từ các cấp quản lý, nhân viên y tế và cộng đồng. Bằng việc thực hiện đồng bộ các giải pháp đã nêu, chúng ta có thể nâng cao hiệu quả công tác này, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sống.