Tài nguyên rác đang bị lãng phí rất lớn tại Việt Nam

Trên thế giới rác thải có thể được xem là nguồn tài nguyên quý giá; Trong khi tại Việt Nam tài nguyên rác đang bị lãng phí, có hàng chục tấn rác thải xả ra môi trường mỗi ngày dù biết giá trị của chúng. Thay vì được xem là nguồn tài nguyên quý giá, rác thải lại đang trở thành gánh nặng, gây ô nhiễm môi trường và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên.

Theo số liệu từ Vụ Năng lượng tái tạo (Tổng cục Năng lượng – Bộ Công Thương), Việt Nam với dân số hơn 100 triệu người đang phải đối mặt với lượng rác thải ra hàng năm rất lớn. Trung bình mỗi ngày, có khoảng 35.000 tấn chất thải rắn sinh hoạt đô thị và 34.000 tấn chất thải sinh hoạt nông thôn được thải ra. Đặc biệt, tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP HCM, lượng rác thải mỗi ngày dao động từ 7.000 đến 8.000 tấn. Bên cạnh đó, còn có một lượng lớn rác thải nông nghiệp từ các hoạt động trồng trọt, chế biến nông – lâm – thủy sản, tất cả đều là nguồn tài nguyên có thể tận dụng.

Chôn lấp rac thải là hạ sách

Việt Nam đang đối mặt với vấn đề nghiêm trọng về quản lý rác thải, khi khoảng 70% lượng rác hiện nay được xử lý chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp. Cách làm này không chỉ gây lãng phí tài nguyên mà còn đòi hỏi diện tích đất lớn, đồng thời gây ô nhiễm nghiêm trọng cho môi trường đất, nước và không khí, đặc biệt là tại các thành phố lớn.

Theo ông Nguyễn Hưng Thịnh, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, hiện có khoảng 1.000 bãi chôn lấp chất thải sinh hoạt trên cả nước, nhưng chỉ chưa đến 20% trong số đó đạt tiêu chuẩn hợp vệ sinh. Tình trạng ô nhiễm từ các bãi chôn lấp này đang trở thành vấn đề nhức nhối, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng.

Phần lớn các bãi chôn lấp hiện nay tiếp nhận chất thải rắn sinh hoạt chưa được phân loại tại nguồn, với thành phần hữu cơ cao, dẫn đến tính ổn định thấp, chiếm dụng nhiều diện tích đất và phát sinh lượng lớn nước rỉ rác. Nhiều bãi chôn lấp không đạt chuẩn đã trở thành nguồn gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Các chuyên gia cho rằng, việc tiếp tục chôn lấp hoặc đốt rác như hiện nay sẽ làm lãng phí từ 55% đến 67% sinh khối và chất hữu cơ có trong chất thải rắn. Trong khi đó, xu hướng tái chế rác thải để tiết kiệm tài nguyên, sản xuất phân vi sinh và năng lượng đang được nhiều nước trên thế giới áp dụng.

Việt Nam cũng đã bắt đầu quan tâm đến việc giải quyết bài toán xử lý rác thải, nhất là trong bối cảnh các bãi chôn lấp đang quá tải, gây áp lực lên môi trường và nhu cầu sử dụng đất ngày càng tăng, đặc biệt tại các đô thị lớn. Một số địa phương đã đầu tư nhà máy phân loại rác để tái chế, sản xuất phân vi sinh và đốt rác phát điện, nhưng số lượng còn ít và công suất xử lý chưa cao.

Quản lý chưa bắt kịp tốc độ xả thải

Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng xử lý rác thải chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp hiện nay là do việc phân loại rác từ đầu nguồn chưa được thực hiện hiệu quả, cùng với sự thiếu hụt các nhà máy xử lý rác thải hiện đại, ứng dụng công nghệ cao và có năng suất lớn. Hiện tại, cả nước có 467 lò đốt rác và 38 dây chuyền sản xuất phân compost (phân trộn). Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường, ông Đỗ Đức Duy, nhấn mạnh rằng xử lý rác thải, đặc biệt là rác thải sinh hoạt, là một thách thức lớn, bởi phương pháp chôn lấp không chỉ gây ô nhiễm nguồn nước mà còn làm lãng phí tài nguyên.

Bà Mariam Sherman, Giám đốc Quốc gia Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, chia sẻ trên trang điện tử của Bộ Tài nguyên và Môi trường rằng đầu tư vào hạ tầng quản lý rác thải của Việt Nam vẫn chưa theo kịp tốc độ xả thải hiện nay. Bà kêu gọi sự hợp tác chặt chẽ giữa khu vực nhà nước và tư nhân để giải quyết các vấn đề kinh tế, môi trường và xã hội phức tạp liên quan đến rác thải, đồng thời thúc đẩy các chính sách và tăng cường đầu tư để khai thác tối đa giá trị từ rác thải.

Một số dự án đã được triển khai, trong đó có dự án “Phân loại rác tại nguồn gắn liền với thu gom và xử lý rác thải nhựa”. Sau vài năm thí điểm, chương trình này đã bước đầu xây dựng được mô hình phân loại và tái chế rác thải, giảm đáng kể lượng rác thải chôn lấp và mở ra cơ hội kinh doanh trong lĩnh vực tái chế rác thải. Ước tính đến năm 2024, khoảng 27% lượng rác thải sẽ được tái chế.

Để giảm bớt áp lực lên phương pháp chôn lấp, nhiều địa phương đang chuyển dần sang công nghệ đốt rác phát điện. Song song đó, người dân cũng được hướng dẫn phân loại rác tại nguồn thành hai loại: tái chế và không tái chế, để phù hợp với công nghệ đốt rác phát điện. Chính quyền các thành phố đặt mục tiêu giảm tỷ lệ xử lý rác bằng chôn lấp xuống còn 20% vào năm 2025.

Không chỉ dừng lại ở việc đốt rác, việc tái chế rác thải cũng cần được đẩy mạnh để hướng tới nền kinh tế tuần hoàn. Cần nhận thức rằng rác thải là một nguồn tài nguyên và tái chế rác là điều cần thiết.

Các chuyên gia cho rằng các doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có khả năng đầu tư vào các dây chuyền xử lý và tái chế rác thải. Tuy nhiên, việc đầu tư hiện nay vẫn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là các vướng mắc về thủ tục và giá thành xử lý, khiến nguồn rác thải chưa được tận dụng triệt để.

Quá trình tái chế rác đòi hỏi sự tỉ mỉ và thời gian, đặc biệt là ở khâu xử lý rác đầu vào. Nếu có thêm nhiều nhà máy tái chế rác thải, nguồn lợi kinh tế từ rác thải sẽ tăng lên đáng kể. Điều này không chỉ giảm thiểu lượng rác chôn lấp mà còn góp phần xây dựng nền kinh tế tuần hoàn từ rác thải.

Một số nước, vùng lãnh thổ thu lợi lớn từ xử lý rác

Hoa Kỳ là quốc gia có lượng rác thải lớn nhất thế giới, với trung bình khoảng 2,2 kg rác/người/ngày, theo thống kê từ Bloomberg. Ngành công nghiệp xử lý rác thải tại Mỹ không chỉ mang lại lợi nhuận khổng lồ mà còn thu hút sự quan tâm của thị trường chứng khoán. Giá cổ phiếu của các công ty thu gom và xử lý rác đã tăng khoảng 60% trong vòng 2 năm qua. Bên cạnh việc thu phí đổ rác tại các đô thị với mức hơn 53 USD/tấn, các công ty này còn khai thác khí đốt từ các bãi chôn lấp rác. Theo Cơ quan Thông tin Năng lượng Mỹ, lượng khí thu được từ các bãi rác có thể sản xuất khoảng 10,5 tỷ KWh điện mỗi năm, đủ cung cấp điện cho hơn 800.000 hộ gia đình trong một năm.

Tại Đức, Viện Kinh doanh Đức ước tính rằng việc tái chế và sản xuất năng lượng từ rác thải giúp quốc gia này tiết kiệm khoảng 3,7 tỷ euro mỗi năm. Nhờ xử lý rác thải hiệu quả, nền kinh tế Đức đã giảm được 20% chi phí kim loại và 3% chi phí nhập khẩu năng lượng.

Thụy Điển là một ví dụ điển hình trong việc tận dụng rác thải để tạo ra năng lượng. Nguồn nhiệt năng từ việc đốt rác cung cấp phần lớn nhu cầu sưởi ấm cho gần 10 triệu dân trong mùa đông. Ngoài ra, rác thải còn được xử lý để sản xuất phân bón sinh học và khí sinh học, góp phần vào nền kinh tế tuần hoàn.

Đài Loan (Trung Quốc) cũng là một trong những khu vực thu lợi lớn từ ngành công nghiệp tái chế. Với sự kết hợp hiệu quả giữa quản lý rác thải và tái chế vật liệu, ngành công nghiệp này mang về hơn 2 tỷ USD mỗi năm. Tương tự, Nhật Bản đã và đang thúc đẩy các công nghệ xử lý rác thải sinh hoạt, đồng thời xuất khẩu công nghệ tái chế ra toàn cầu, thu về hàng tỷ USD mỗi năm.

Xem thêm: Kinh nghiệm đốt rác phát điện trên thế giới và đề xuất giải pháp cho Việt Nam

Kết Luận

Tài nguyên rác đang bị lãng phí rất lớn, nhưng đây cũng là cơ hội để chúng ta thay đổi cách nhìn và hành động. Bằng việc áp dụng các giải pháp hiệu quả, chúng ta không chỉ giảm thiểu ô nhiễm mà còn tạo ra giá trị kinh tế từ những thứ tưởng chừng như bỏ đi. Hãy cùng chung tay để biến rác thải thành tài nguyên, góp phần xây dựng một tương lai bền vững cho thế hệ mai sau.