Nâng cao tiêu chí môi trường trong chương trình xây dựng nông thôn mới

Bảo vệ môi trường trong xây dựng nông thôn mới mang lại nhiều lợi ích, bao gồm bảo vệ sức khỏe cộng đồng, cải thiện chất lượng sống, và tạo điều kiện cho sự phát triển kinh tế bền vững. Việc áp dụng các tiêu chí môi trường trong chương trình xây dựng nông thôn mới cũng góp phần xây dựng một môi trường sống xanh, sạch và an toàn cho người dân nông thôn.

Chương trình xây dựng nông thôn mới được triển khai từ năm 2006 với mục tiêu đưa nông thôn Việt Nam ngày càng văn minh, hiện đại, đáp ứng nhu cầu về vật chất và tinh thần của người dân. Trong đó, tiêu chí môi trường đóng vai trò quan trọng, là nền tảng cho sự phát triển bền vững của nông thôn mới.

Việt Nam đang bước vào giai đoạn đổi mới mạnh mẽ, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một phong trào lan rộng, tạo ra những chuyển biến tích cực trong nhận thức của toàn hệ thống chính trị và xã hội. Nhờ sự nỗ lực quyết liệt của các cấp ủy và chính quyền, cùng với sự hưởng ứng nhiệt tình của người dân, Chương trình NTM đã đạt được những kết quả bước đầu đáng khích lệ. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, tiêu chí môi trường trong Chương trình vẫn là một thách thức lớn.

Trong quá trình thực hiện tiêu chí môi trường, nhiều xã vùng nông thôn đã triển khai các mô hình như làng bích họa, đường hoa, dòng sông không rác và cây xanh, góp phần thay đổi diện mạo nông thôn và nâng cao chất lượng sống của người dân. Những mô hình này không chỉ làm đẹp cảnh quan mà còn nâng cao ý thức bảo vệ môi trường trong cộng đồng, tạo nên những thay đổi tích cực và bền vững cho khu vực nông thôn.

Tình trạng ô nhiễm môi trường nông thôn và thách thức trong Chương trình xây dựng nông thôn mới

Môi trường nông thôn hiện đang phải đối mặt với áp lực ô nhiễm ngày càng tăng từ sự gia tăng dân số và việc sử dụng không kiểm soát phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, cũng như thiếu hụt trong công tác xử lý chất thải từ chăn nuôi, nông nghiệp và sinh hoạt hàng ngày.

Cụ thể, tỷ lệ hộ dân được tiếp cận với nước sạch và nước hợp vệ sinh theo tiêu chuẩn quốc gia ở khu vực nông thôn vẫn còn thấp. Sự khác biệt giữa nước sạch và nước hợp vệ sinh còn chưa được rõ ràng, nhiều xã chỉ đạt tiêu chuẩn nước hợp vệ sinh chứ chưa đạt tiêu chuẩn nước sạch.

Các hộ chăn nuôi mặc dù đã cố gắng xử lý môi trường nhưng vẫn chưa triệt để, gây ra hiện tượng xả thải ra môi trường. Một số doanh nghiệp vì lợi nhuận đã bỏ qua trách nhiệm môi trường, thậm chí che giấu sai phạm gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe và đời sống của người dân.

Hầu hết các cơ sở sản xuất kinh doanh ở nông thôn đều có quy mô nhỏ, vốn ít và công nghệ lạc hậu, việc xử lý môi trường là tự phát và thiếu các báo cáo đánh giá tác động môi trường. Các làng nghề chưa được quy hoạch cụ thể, gây ra ô nhiễm môi trường nghiêm trọng; ý thức bảo vệ môi trường của chủ doanh nghiệp còn thấp và ưu tiên lợi nhuận hơn là bảo vệ môi trường.

Việc quy hoạch nghĩa trang đạt chuẩn, tăng cường trồng cây xanh, xây dựng hệ thống thu gom và xử lý nước thải, chất thải tập trung ở các xã đang gặp nhiều khó khăn do hạn chế về quỹ đất và kinh phí.

Ngoài ra, thiết bị và công nghệ trong sản xuất công nghiệp, làng nghề, tiểu thủ công nghiệp vẫn còn lạc hậu và thủ công, hầu như không có các công trình xử lý nước thải. Hậu quả là ô nhiễm môi trường ngày càng gia tăng. Công tác kiểm tra, giám sát các hoạt động bảo vệ môi trường của doanh nghiệp vẫn chưa hiệu quả, chưa xử lý kịp thời các vi phạm.

Quá trình đô thị hóa nhanh chóng cũng tác động lớn đến môi trường nông thôn, gây ra nhiều vấn đề như ô nhiễm từ chất thải, nước thải của các khu công nghiệp, làng nghề và khu dân cư. Điều này đe dọa nghiêm trọng đến môi trường sống của người dân. Tuy nhiên, chương trình xây dựng nông thôn mới đặt ra các mục tiêu và tiêu chí cụ thể nhằm cải thiện tình trạng này, tạo động lực và cơ hội để nông thôn phát triển bền vững. Vấn đề cốt lõi là nâng cao nhận thức và hành động đúng mực của con người đối với thiên nhiên và môi trường.

Chất thải rắn từ các hộ gia đình, chợ, trường học, bệnh viện, và làng nghề cũng ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường nông thôn trong nhiều năm qua. Mặc dù đã có nhiều địa phương triển khai các biện pháp tích cực như ban hành nghị quyết chuyên đề, giao nhiệm vụ cho các đoàn thể, hỗ trợ kinh phí cho người dân và xây dựng lò đốt rác thải tại gia đình, những biện pháp này chỉ mang tính tạm thời và chưa có tính bền vững lâu dài.

Thực trạng triển khai tiêu chí môi trường trên cả nước

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, đến hết quý 1/2020, có 42 trong số 63 tỉnh, thành phố đã lập kế hoạch xử lý rác thải tập trung ở nông thôn. Trong đó, nhiều địa phương đã triển khai kế hoạch này trên phạm vi toàn tỉnh như Nam Định, Đồng Nai, và Hà Tĩnh. Đồng thời, 16 trong số 63 địa phương đã phê duyệt chủ trương đầu tư xây dựng nhà máy xử lý chất thải rắn quy mô liên huyện và cấp tỉnh, bao gồm TP Hà Nội, Thái Nguyên, Lạng Sơn, và nhiều địa phương khác.

Hiện nay, trên toàn quốc có hơn 5.800 xã đạt tiêu chuẩn môi trường. Để đảm bảo và thực hiện hiệu quả tiêu chuẩn môi trường, các địa phương đã áp dụng nhiều chính sách và cơ chế sáng tạo phù hợp với điều kiện thực tế. Ví dụ như các tỉnh Bắc Giang, Thanh Hóa, Phú Yên đã đưa ra các chính sách hỗ trợ thu gom, xử lý rác thải sinh hoạt, đầu tư vào các hệ thống xử lý rác thải, xây dựng mô hình môi trường xanh, sạch, đẹp. Nhiều địa phương cũng đã áp dụng các mô hình tái cơ cấu cảnh quan như biến bãi rác thành vườn hoa, phát triển con đường xanh, sạch, đẹp. Ví dụ, tại Đồng Nai, Hậu Giang, Trà Vinh, và Hà Tĩnh, nhiều huyện đã triển khai thành công các tuyến đường trồng cây xanh, hoa.

Tại Hà Nội, hơn 1.200 làng nghề và làng có nghề đóng góp một phần quan trọng vào kinh tế địa phương với doanh thu hàng chục nghìn tỷ đồng mỗi năm. Tuy nhiên, vấn đề ô nhiễm môi trường vẫn là mối quan tâm tại một số làng nghề. Ví dụ, tại làng nghề gỗ Vạn Điểm, huyện Thường Tín, nhiều hộ gia đình sản xuất tại nhà gây ra nhiều ảnh hưởng đến môi trường trong khu vực. Các biện pháp như lắp đặt hệ thống quạt gió và hút bụi đã được áp dụng nhằm giảm thiểu ô nhiễm, tuy nhiên vẫn còn thách thức trong việc xây dựng khu sản xuất tập trung an toàn với môi trường.

Tại Bắc Giang, mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu trong bảo vệ môi trường ở vùng nông thôn, nhưng vẫn còn tồn tại các vấn đề như bãi rác nhỏ lẻ và quá trình xử lý rác thải chưa đảm bảo, gây ra ô nhiễm môi trường địa phương.

Giải pháp để triển khai hiệu quả nông thôn mới

Để giải quyết những thách thức trên, trong thời gian tới các địa phương cần tập trung vào các biện pháp sau: cải thiện xử lý nước thải sinh hoạt và sản xuất nông nghiệp, cũng như trong các làng nghề; nâng cấp hệ thống kênh rạch, ao hồ và các công trình hạ tầng môi trường; đẩy mạnh việc xây dựng không gian xanh và tạo ra các điểm sinh hoạt công cộng. Đồng thời, cần hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách hướng dẫn và hỗ trợ thực thi các tiêu chuẩn môi trường, áp dụng phương pháp đo lường và đánh giá hiệu quả; khuyến khích sự tham gia của doanh nghiệp trong bảo vệ môi trường thông qua việc thiết lập cơ chế giá dịch vụ môi trường và đảm bảo sự minh bạch và công khai trong thực hiện. Áp dụng các công nghệ tiên tiến trong xử lý môi trường, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế nông nghiệp xanh, bền vững và không gây ra chất thải; tăng cường vai trò của cộng đồng trong việc duy trì vệ sinh môi trường và cảnh quan nông thôn; khuyến khích cư dân đầu tư vào xây dựng và cải thiện cơ sở hạ tầng vệ sinh, cải tạo nhà cửa và chuồng trại theo tiêu chuẩn và thực hiện một cách bền vững.

Kết luận

Tiêu chí môi trường đóng vai trò quan trọng trong Chương trình xây dựng NTM, góp phần tạo dựng môi trường sống trong lành, sạch đẹp, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Cần có sự chung tay góp sức của các cấp, ngành, địa phương và toàn thể nhân dân để thực hiện hiệu quả các tiêu chí môi trường, góp phần xây dựng NTM thành công.