Thực trạng thu gom rác thải công lập và dân lập

So với các nhân viên thu gom rác của các công ty công lập, những người thu gom rác dân lập thường có thu nhập thấp hơn đáng kể. Họ không được hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế hay bảo hiểm tai nạn, và phần lớn cuộc sống của họ phụ thuộc vào việc thu gom ve chai.

Ở TP.HCM, công nhân thu gom rác dân lập phải đối mặt với nhiều khó khăn hơn so với các thành phố lớn khác như Hà Nội và Đà Nẵng về cả thu nhập lẫn quyền lợi.

Vai trò lớn, thu gom 60% rác thải

Hiện nay, TP.HCM thải ra khoảng 10.000 tấn rác mỗi ngày và được xử lý bởi hai lực lượng chính: công lập và dân lập.

Lực lượng công lập, bao gồm các công ty công ích và Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị TP.HCM, thu gom khoảng 40% khối lượng rác từ các hộ mặt tiền đường và cơ sở kinh doanh. Trong khi đó, các nhóm thu gom tư nhân, bao gồm các công ty, doanh nghiệp và hợp tác xã, chịu trách nhiệm cho 60% lượng rác phát sinh từ các hộ gia đình trong các con hẻm và chung cư. Công tác quản lý các nhóm thu gom rác dân lập được phân cấp cho UBND quận, huyện.

Thu nhập của người thu gom rác ra sao?

Về thu nhập, công nhân thuộc các công ty công ích của TP.HCM nhận mức lương trung bình khoảng 7,7 triệu đồng/tháng, được hưởng đầy đủ các chế độ bảo hiểm xã hội, y tế và tai nạn. Ngược lại, công nhân làm việc cho các công ty, hợp tác xã hoặc doanh nghiệp tư nhân thường nhận lương thấp hơn và không có các chế độ bảo hiểm. Ví dụ, công nhân tại HTX nông nghiệp dịch vụ môi trường Hiệp Phước nhận mức lương khoảng 4 triệu đồng/tháng và thường thu thêm từ ve chai, nhưng không phải lúc nào cũng có nguồn thu ổn định. Các tổ chức xã hội hỗ trợ một phần trang thiết bị và bảo hiểm, nhưng không đủ cho tất cả công nhân.

Một số công ty tư nhân trả lương cho công nhân theo ngày, với mức từ 250.000 – 300.000 đồng/ngày, và việc cung cấp bảo hiểm cho công nhân là rất hạn chế do tình trạng lao động không ổn định.

Hiểu đúng về việc thu tiền rác tháng 13

Gần đây, UBND quận Bình Tân đã triển khai đề án nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ thu gom và vận chuyển chất thải rắn sinh hoạt (rác sinh hoạt). Theo quy định mới từ ngày 1-7, người dân sẽ không phải thanh toán tiền rác cho lực lượng thu gom trực tiếp mà sẽ thanh toán qua ứng dụng cho các phường. Sau đó, các phường sẽ chuyển tiền cho lực lượng thu gom và vận chuyển.

Thông tin này đã thu hút sự quan tâm của cả người dân lẫn các đơn vị hoạt động trong lĩnh vực thu gom rác. Nhiều người dân cho rằng phương pháp này sẽ giúp minh bạch hơn, tránh tình trạng vòi vĩnh và xin thêm tiền tháng 13, một vấn đề gây khó chịu trong nhiều năm qua.

Ông Thiên Tạo, một cư dân ở quận Gò Vấp, cho rằng việc thêm một tháng tiền rác không quá lớn và là điều hợp lý vì công việc thu gom rác rất vất vả. Tuy nhiên, ông và nhiều người khác lo lắng rằng số tiền này có thực sự đến tay người lao động hay không, hay chỉ rơi vào tay các đầu nậu.

Theo đại diện của Công ty TNHH MTV Công ích quận 1 và Công ích TP Thủ Đức, công ty không thu tiền rác tháng 13 từ các hộ dân trên địa bàn phụ trách.

Về phía các lực lượng thu gom rác dân lập, chị Nguyễn Thị Cẩm Linh, xã viên HTX Bình Tân, cho biết việc thu tiền tháng 13 không phải là chủ trương của đơn vị thu gom hoặc HTX. Các công nhân thu gom rác thường xin thêm tiền trực tiếp từ người dân, hoàn toàn tự nguyện và không có sự ép buộc. Chị Linh cho biết thêm, vào dịp Tết, lượng rác tăng gấp đôi đến gấp bốn lần so với bình thường, và các công nhân thường làm việc vất vả hơn, bao gồm cả việc làm việc vào ngày 30 Tết.

Theo ông Đặng Văn Trường, việc xin thêm tiền tháng 13 có thể được hiểu chưa đúng. Ông giải thích rằng khoản tiền này được dùng để hỗ trợ công nhân HTX, những người có hoàn cảnh khó khăn, và khẳng định không giữ lại bất kỳ khoản nào cho riêng mình.

Tại Hà Nội, công nhân thu gom rác được ký hợp đồng, hưởng lương và bảo hiểm từ các công ty. Theo lãnh đạo Sở Tài Nguyên và Môi trường Hà Nội, thành phố thu gom khoảng 7.200 – 7.500 tấn rác thải sinh hoạt mỗi ngày và tỷ lệ rác được thu gom và xử lý tại khu vực đô thị đạt gần 100%, còn khu vực nông thôn đạt hơn 90%.

Đà Nẵng chưa có công ty tư nhân gom rác

Tại Đà Nẵng, mặc dù đã thực hiện phân cấp và đấu thầu trong công tác thu gom rác, nhưng công ty trúng thầu chủ yếu vẫn là Công ty CP Môi trường đô thị Đà Nẵng. Riêng ở quận Liên Chiểu, đơn vị đảm nhận công việc thu gom là Công ty Môi trường đô thị Hà Nội – chi nhánh miền Trung (có vốn nhà nước) trong giai đoạn 2022 – 2024.

Một trong những nguyên nhân chính là lợi nhuận trong lĩnh vực vệ sinh đô thị không cao, cùng với thời gian hợp đồng ngắn (ba năm), điều này khiến nhiều công ty tư nhân không mặn mà tham gia đấu thầu. Thêm vào đó, các yêu cầu khắt khe như việc yêu cầu công ty có trụ sở tại địa phương, nhân lực, kinh nghiệm và phương tiện cũng làm giảm sức hút đối với các công ty tư nhân.

Ông Ngô Lê Quảng, giám đốc Công ty Môi trường đô thị Hà Nội – chi nhánh miền Trung, cho biết hiện tại công ty là đơn vị duy nhất ngoài Công ty CP Môi trường đô thị Đà Nẵng thực hiện công tác thu gom rác trên địa bàn. Phí thu gom được tính theo quyết định 33 của UBND thành phố Đà Nẵng, với mức phí 25.000 đồng/tháng cho hộ dân trong kiệt và 30.000 đồng/tháng cho hộ dân ngoài mặt đường.

Hiện tại, Công ty Môi trường đô thị Hà Nội – chi nhánh miền Trung có khoảng 150 lao động đóng BHXH và 50 lao động thời vụ làm việc tại quận Liên Chiểu, với mức lương trung bình khoảng 9 triệu đồng/tháng. Tuy nhiên, việc tuyển dụng lao động tại địa phương vẫn gặp khó khăn.

TP.HCM thắt chặt quy định về xe rác

Sở Giao thông vận tải TP.HCM vừa gửi công văn yêu cầu UBND các quận, huyện và TP Thủ Đức nghiêm cấm việc sử dụng xe máy để kéo xe rác hoặc thùng rác trên đường. Việc này nhằm tránh tình trạng cản trở giao thông, gây nguy hiểm và không đảm bảo an toàn cho các phương tiện khác.

Ông Đặng Văn Trường, giám đốc HTX nông nghiệp dịch vụ môi trường Hiệp Phước, chia sẻ rằng quyết định cấm xe lôi, xe tự chế thu gom rác gây khó khăn cho người làm rác, đặc biệt ở TP.HCM với các con hẻm dài mà xe lớn không thể vào được. Ông Trường cho biết, quy định mới đã làm cho một số người trong huyện Nhà Bè gặp phải sự kiểm tra từ cảnh sát giao thông, gây ra nhiều khó khăn.

Theo báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường TP.HCM, tính đến cuối năm 2023, thành phố đang có tổng cộng 6.414 phương tiện thu gom, trong đó có 2.378 phương tiện không đạt tiêu chuẩn.

Quỹ Bảo vệ môi trường cung cấp khoản vay tối đa 70% tổng mức đầu tư cho mỗi dự án với lãi suất 4,27%/năm và thời gian vay không quá 7 năm. Đối với cá nhân thu gom rác có nhu cầu chuyển đổi nghề, Quỹ trợ vốn xã viên hợp tác xã thuộc Liên minh Hợp tác xã TP cũng cung cấp vay tín chấp lên đến 60 triệu đồng.

Tiến sĩ Phạm Viết Thuận, viện trưởng Viện Kinh tế – tài nguyên và môi trường TP.HCM, cho rằng thu nhập từ việc thu nhặt ve chai và phế liệu của người thu gom rác dân lập có thể cao hơn lương chính thức, nhưng nguồn thu này không ổn định. Để đáp ứng sự phát triển xã hội, lực lượng thu gom rác cần liên kết thành công ty, doanh nghiệp hoặc tham gia hợp tác xã để chuẩn hóa công việc và đảm bảo các phúc lợi như bảo hiểm, lương và thưởng. Chính quyền các địa phương cũng nên hỗ trợ thêm các phúc lợi khác như khám chữa bệnh, bảo hộ, và vay vốn xóa nghèo.